افسردگی: علل، علائم، تشخیص و درمان

افسردگی (Depression) یکی از شایع‌ترین اختلالات روانپزشکی است که با احساس غم پایدار، بی‌علاقگی به فعالیت‌های روزمره و اختلال در عملکرد شناختی و جسمی مشخص می‌شود. برخلاف غمگینی موقت، افسردگی یک بیماری جدی است که نیاز به تشخیص و درمان مناسب دارد.

مقدمه

افسردگی (Depression) یکی از شایع‌ترین اختلالات روانپزشکی است که با احساس غم پایدار، بی‌علاقگی به فعالیت‌های روزمره و اختلال در عملکرد شناختی و جسمی مشخص می‌شود. برخلاف غمگینی موقت، افسردگی یک بیماری جدی است که نیاز به تشخیص و درمان مناسب دارد.

انواع افسردگی

1. اختلال افسردگی اساسی (MDD)

• حداقل 2 هفته علائم پایدار

• اختلال قابل توجه در عملکرد

2. اختلال افسردگی مداوم (دیستایمی)

• علائم خفیف‌تر اما مزمن (حداقل 2 سال)

3. اختلال دوقطبی

• دوره‌های متناوب افسردگی و شیدایی

4. افسردگی پس از زایمان

• طی 4 هفته پس از زایمان ظاهر می‌شود

5. اختلال عاطفی فصلی (SAD)

• مرتبط با تغییرات فصل (معمولاً زمستان)

علل و عوامل خطر

عوامل بیولوژیک:

• عدم تعادل شیمیایی مغز (سروتونین، نوراپینفرین، دوپامین)

• عوامل ژنتیکی (40-50% احتمال ارثی بودن)

• تغییرات هورمونی

عوامل روانی-اجتماعی:

• تجربیات آسیب‌زا (تروما)

• استرس مزمن

• سبک‌های تفکر منفی

• انزوای اجتماعی

عوامل محیطی:

• از دست دادن عزیزان

• مشکلات مالی

• بیکاری

• بیماری‌های مزمن جسمی

علائم و نشانه‌ها

علائم روانی:

• احساس غم، پوچی یا ناامیدی

• کاهش علاقه به فعالیت‌های لذت‌بخش

• احساس گناه یا بی‌ارزشی

• مشکل در تمرکز و تصمیم‌گیری

• افکار مرگ یا خودکشی

علائم جسمی:

• تغییرات اشتها (کاهش یا افزایش)

• اختلالات خواب (بی‌خوابی یا پرخوابی)

• خستگی مزمن

• دردهای جسمی بدون علت پزشکی

• کاهش میل جنسی

علائم رفتاری:

• کناره‌گیری اجتماعی

• به‌تعویق انداختن کارها

• کاهش عملکرد شغلی یا تحصیلی

• تحریک‌پذیری

معیارهای تشخیصی (بر اساس DSM-5)

وجود حداقل 5 علامت از موارد زیر به مدت حداقل 2 هفته که حداقل یکی از آنها باید خلق افسرده یا کاهش علاقه/لذت باشد:

1. خلق افسرده در بیشتر روز

2. کاهش محسوس علاقه یا لذت

3. تغییرات وزن یا اشتها

4. بی‌خوابی یا پرخوابی

5. سراسیمگی یا کندی روانی-حرکتی

6. خستگی یا فقدان انرژی

7. احساس بی‌ارزشی یا گناه

8. کاهش تمرکز یا تردید

9. افکار مکرر مرگ یا خودکشی

درمان‌های موثر

1. روان‌درمانی

• شناخت‌درمانی رفتاری (CBT)

• درمان بین‌فردی (IPT)

• درمان حل‌مسئله

• درمان روان‌پویشی

2. درمان دارویی

• مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs)

• مهارکننده‌های بازجذب سروتونین-نوراپینفرین (SNRIs)

• داروهای سه‌حلقه‌ای (TCAs)

• مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs)

3. درمان‌های تحریک مغزی

• ECT (در موارد شدید و مقاوم)

• rTMS

• تحریک عصب واگ

4. تغییرات سبک زندگی

• ورزش منظم (30 دقیقه در روز)

• رژیم غذایی سالم (امگا3، ویتامین D)

• خواب منظم

• کاهش مصرف الکل و کافئین

• تکنیک‌های آرام‌سازی

مدیریت بحران (افکار خودکشی)

1. شناسایی نشانه‌های هشدار:

   • صحبت درباره مرگ

   • بخشیدن دارایی‌ها

   • خداحافظی غیرعادی

2. اقدامات فوری:

   • همراهی مداوم فرد

   • حذف دسترسی به وسایل خطرناک

   • مراجعه فوری به اورژانس روانپزشکی

پیشگیری از عود

1. ادامه درمان پس از بهبود علائم

2. شناسایی محرک‌ها

3. ایجاد شبکه حمایتی

4. تمرین مهارت‌های مقابله‌ای

5. چکاپ‌های منظم روانپزشکی

باورهای نادرست درباره افسردگی

❌ "افسردگی نشانه ضعف است"
❌ "داروهای ضدافسردگی اعتیادآورند"
❌ "با اراده می‌توان بر آن غلبه کرد"
❌ "صحبت درباره آن وضع را بدتر می‌کند"

چه زمانی به روانپزشک مراجعه کنیم؟

• تداوم علائم بیش از 2 هفته

• اختلال در عملکرد روزانه

• افکار خودکشی

• علائم شدید جسمی

• عدم پاسخ به خودمراقبتی

جمع‌بندی

افسردگی یک بیماری قابل درمان است که ترکیبی از روش‌های روان‌درمانی، دارویی و تغییرات سبک زندگی می‌تواند به بهبود آن کمک کند. تشخیص به موقع و درمان مناسب از عوارض طولانی‌مدت آن جلوگیری می‌کند.

منابع معتبر:

• انجمن روانپزشکی آمریکا (APA)

• سازمان جهانی بهداشت (WHO)

• راهنمای تشخیصی DSM-5